"Ruhiyatni davolash, qalbni davolash": O'rta asr musulmonlarining klinik psixologiyaga qo'shgan hissasi

Qadimgi yunonlar ruhiy kasalliklarni "xudolar tomonidan faqat ibodat bilan tuzatilishi mumkin bo'lgan jinoyatlar uchun jazolash" deb ta'riflashgan.. Yunon shifokorlari va faylasuflari amaliy tadqiqotlarsiz ba'zi ruhiy kasalliklarni davolash nazariyalarini ishlab chiqdilar. Yahudiy-xristian jamiyatlarida ruhiy kasallik ko'pincha "ilohiy jazo" yoki "ilohiy sovg'a" sifatida qaralgan.

Ba'zi ruhiy kasalliklar Qadimgi Mesopotamiya, Qadimgi Misr, Fors, Hindiston va Xitoyda ham yaxshi ma'lum bo'lgan. Islom kelishi bilan barcha ilmiy sohalarda, jumladan, psixologiyada ham inqilob yuz berdi va bu keyinchalik zamonaviy G‘arb psixologiyasiga katta ta’sir ko‘rsatdi, deb yozadi Afifa Tabet.

Musulmon tabiblar tibbiyotning barcha sohalari, jumladan, psixologiya bilan ham qiziqdilar. Islom tabobati rivojlanishining dastlabki bosqichida psixologiya umumiy tibbiyotga kiritildi. Shundan so‘ng musulmon tabiblar uni tibbiyotning alohida sohasi sifatida ajratib ko‘rsatishgan. Shu paytdan boshlab ular buni “Iloj an-nafs” (“ruhni davolash”) yoki “tibb al-qalb” (“qalbga shifo” yoki ruhiy dori) deb atashgan.

Musulmon shifokorlari ruhiy tushkunlik, jinnilik, tutqanoq, vasvos, unutuvchanlik, ruhiy-jinsiy buzuqlik, melanxoliya kabi ko'plab ruhiy kasalliklar haqida tibbiy asarlar yozganlar. Ular tarixda birinchi bo‘lib psixologiya lug‘atiga “psixosomatik buzilish” so‘zini kiritdilar.

Musulmon tabiblar, shuningdek, ruhiy kasalliklar miyaga ta'sir qiluvchi kimyoviy nomutanosiblik tufayli yuzaga keladi, deb ishonishgan. O'rta asrlarda islom dinida ruhiy kasallikka chalingan odam "majnun" (jin egallagan) deb atalgan. U shaxs aybdor deb hisoblanmagan. Islom e’tiqodiga ko‘ra, musulmon kishi bunday kishilarga mehribon bo‘lishi, ularga yaxshi munosabatda bo‘lishi kerak.

Ilk islom davrida ko'plab kasalxonalar tashkil etilgan.

Ularni tashkil etish g'oyasi Payg'ambarimiz Muhammad (SAV) davrida Madinadagi Payg'ambarimiz masjidida birinchi kasalxona ochilgan davrga borib taqaladi. Birinchi haqiqiy islom shifoxonasi 9-asrda Abbosiylar xalifasi Horun ar-Rashid davrida Bagʻdodda qurilgan. Musulmonlar uni “bimariston” deb atashgan, bu fors tilida “kasallar uchun joy” degan ma’noni anglatadi. Shuningdek, ular ruhiy kasalliklardan aziyat chekadigan odamlarni davolashdi.

Shifokorlar va hamshiralar dini, irqi, millati va jinsidan qat'i nazar, barcha bemorlarga g'amxo'rlik qilishlari kerak edi. Bimariston barcha bemorlarni to'liq tuzalib ketguncha qo'llab-quvvatlashi kerak edi. Har bir bimaristonda bog‘, favvora, o‘quv zali, kutubxona, oshxona, dorixona, musulmonlar va g‘ayrimusulmonlar uchun namozxonalar mavjud edi.

Bimaristonlarda yaxshi muhit yaratish uchun hatto dam olish maskanlari va musiqachilar ham bor edi. Erkaklar va ayollar alohida, lekin bir xil jihozlangan palatalarga joylashtirildi. Shifokorlar, hamshiralar va xodimlar bemorlar bilan bir jinsdan edi. Shaxsiy bo'limlar yuqumli, yuqumli bo'lmagan, oftalmik, tibbiy, jarrohlik va psixiatrik (temir panjara bilan izolyatsiya qilingan) bo'lingan.

Bimariston tibbiy tajriba almashish markazi va bo'lajak shifokorlar tayyorlanadigan o'ziga xos tibbiyot maktabi bo'lib ham xizmat qilgan. Tibbiyot tarixida birinchi marta ushbu maktablarning oxirida imtihonlar o'tkazilib, faqat o'z malakasini isbotlagan shifokorlar shifokorlik bilan shug'ullanishlari mumkin edi.

O'rta asr musulmon dunyosida psixologiya bir muncha vaqt o'tgach, tibbiyotning alohida sohasiga aylandi. Birinchi psixiatriya shifoxonalari Bag'dod, Halab, Kordova, Fes, Qayruan, Qohira va Istanbulda ochilgan. 12-asrda musulmon dunyosiga tashrif buyurgan gʻarblik sayohatchilar musulmon psixologlari qoʻllagan terapevtik usullarni, tinchlantiruvchi muhitni va ularning terapiya markazlarida musulmonlarning bemorlarga qanday munosabatda boʻlishlarini tasvirlab berishgan.

Ushbu markazlar kerakli muolajalarni amalga oshirish uchun barcha zarur jihozlar bilan jihozlangan.

Musulmonlar psixoterapiyaning klassik shakllari, masalan, qamchilab qasida o‘qib jin haydash, massajlar bilan davolash, kuchli dorivorlar bilan davolash, xulq-atvor terapiyasi, Qur'on terapiyasi, musiqa terapiyasi, she'riyat va hikoyalar o‘qish bilan davolash, mehnat terapiyasi, vanna terapiyasi, aromaterapiya, raqs, suggestiv suhbat bilan davolash, sport va shifobaxsh parhezlar kabi turli xil davolash usullaridan foydalanganlar.

Har bir bemorga ikkita yordamchi yordam bergan. Masalan, uyqusizlik bilan og'rigan bemorlar maxsus xonalarga joylashtirildi, ularda professional hikoyachilar tinch uxlashlariga yordam berishgan.