“Tib qonunlari” da sabab (arqon) – bog’lanish

Ibn Sino: - Biz tib nazariyasi deganda tibning asosiy qoidalarini o’rganishni tushunamiz”, – deydi. Bu asosiy qoidalarni o’rganish muallifning tutgan yo’li – insonning sog’lig’i va kasalliklariga oid xolatlarning sabablarini bilish va shularga asoslanib fikr yuritishdan iboratdir.

Bu sabablarni muallif to’rt guruhga bo’ladi:

• ”Moddiy sabablar – a’zolar yoki ruhning va a’zolarni tashkil qiluvchi xiltlar, unsurlarning mavjud xolati; demak, a’zolarning tuzilishi, tarkibi va mizoji.
• “ Faol sabablar” Muaallif bularni
• ”odam gavdasi xolatlarini o’zgartiruvchi yoki saqlovchi sabablar” deb ta’riflab, bu guruhga turli tashqi va ular bilan aloqador ba’zi ichki sabablarni (iqlim, ovqatlanish, turar-joy, jismoniy va aqliy mehnat, yosh, jins, hunar va boshqalarni) kirgizadi.
• “Shakliy sabablarga” mizoj o’zgarishi bilan aloqador bo’lgan funktsional (“quvvatlar”) va organik (“tarkib”) o’zgarishlar kiritilgan.
• “Tugallovchi sabablar” faoliyatdan iboratdir. Muallif gavdadagi har bir “faoliyat”ning funktsional quvvatlar va ularni tashuvchi ruh bilan aloqador ekanini ko’rsatib o’tadi.

Demak, muallif organizmning normal funktsional holatining saqlanishi yoki patalogik o’zgarishini mana shu to’rt guruh sabablar bilan aloqador ekanini qayd qiladi.Bu sabablar ichida biz tananing individual xossalarini, tashqi muhitdan ta’sir qiluvchi turli omillarni, ichki funktsional va organik o’zgarishlarni va boshqalarni ko’ramiz.

Bu erda yana ibn Sinoning “tugallovchi sabab” deb organizmdagi turli sistemalarning faoliyatini – funktsiyasini tushunishini alohida qayd qilib o’tish kerak. Umuman muallif organizmning funktsional xolatiga alohida ed’tibor beradi. “Sog’liq, - deydi u, - shunday malaka yo xoldirki, u sabab a’zolardan sog’lom ishlar vujudga chiqadi”.

Yuqorida keltirilgan klassifikatsiya o’zining bir daraja primitiv ekanligiga qaramay, konkret amaliyotni aniqlab beruvchi ratsional gipoteza sifatida ahamiyatga loyiqdir.